Grywałd
Grywał w zasadzie leży w granicach Gorców, jeżeli rozpatrujemy sprawę geograficznie, choć tak samo blisko mu do Pienin. Zresztą znajduje się w gminie Krościenko i więcej ma powiązań turystycznych z Pieninami niż Gorcami. Sam w sobie jest małą miejscowości liczącą sobie poniżej 2 tysięcy mieszkańców. Jednak specyficzny mikroklimat (duża ilość dni słonecznych) i bliskość gór sprawił, że jest on dość istotnym ośrodkiem turystycznym w rejonie.
Mimo niewielkiej wielkości Grywałd ma bogatą historię, jego początki szacowane są na wiek XIII. Pierwsze zapiski na jego temat pojawiają się w dokumentach z 1330 roku jako Grünewald (Zielony Las). Prawdopodobnie blisko tego okresu powstała już we wsi parafia, a największy zabytek Kościół św. Marcina wg różnych źródeł od początków XV do początków XVI wieku.
Kościół św. Marcina
Większość źródeł stawia na powstanie kościoła w II połowie XV wieku. Był to drewniany, gotycki kościół, który prawdopodobnie stanął na miejscu pogańskiej świątyni. Patronem kościoła został św. Marcin, który był niezwykle popularny w tamtych czasach, szczególnie w Spiszu (obecnie na Słowacji). Jednak już w 1529 roku, parafia utraciła swoją suwerenność na rzecz kościoła w Krościenku. Miało to też swoje dobre strony, wierni zaczęli troszczyć się o wnętrze zabytkowego kościoła podkreślając tym swoją niezależność.
Dzięki temu możemy dziś podziwiać piękne wnętrze kościoła, a sama forma nie zmieniła się znacząco od jego powstania. Do najważniejszych zabytków należą:
- ołtarz główny zachowany praktycznie w całości tryptyk z XVI wieku z patronem św. Marcinem i Matką Boską z Dzieciątkiem,
- ołtarz boczny powstały prawdopodobnie w XVII wieku nawiązujący tematycznie do ołtarza głównego, przedstawiający św. Katarzynę i Dorotę,
- dwie rzeźby w tym Matki Boskiej Różańcowej z XVII wieku i Pieta (Matka Boska trzymająca zmarłego Jezusa) z XVIII wieku,
Na drewnianych, zniszczonych już ścianach kościoła namalowana jest polichromia, która potęguje wrażenie klimatu starego kościoła. Na pewno warto odwiedzić ten piękny zabytek w dużym stopniu zachowany i nieznacznie przebudowany od czasów swojego powstania. Obiekt jest też elementem Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.
